Museo - Summary

 

MUSEO ALIFANO

DOCUMENTI PER LA STORIA DEI PAESI DEL MEDIO VOLTURNO

V

DANTE MARROCCO

 

UNA DONAZIONE DI DIOPOLDO DI DRAGONI

 

ARTI GRAFICHE ARIELLO

NAPOLI

1964

 

 

 

Nel Medio Volturno in Terra di Lavoro, a m. 150 s. m., sorgono i piccoli abitati di Dragoni[1]. Sono dominati dai ruderi del castello sulla sovrastante collina, sperone del Monte Pergolaro.

Colla venuta dei Normanni prese nome dalla località una famiglia illustre di guerrieri, che però, dopo un periodo di vero splendore fra il ‘2-300, decadde e si estinse.

Da vari documenti e opere appare che la signoria di Dragoni (in molti di essi è detta anche Dragone, Tragone e Traggono) era divenuta il centro dominante di varie signorie feudali. Verso la fine del ‘200 la Casa di Dragone dominava su Rupecanina, S. Angelo, Baia, Dragoni, Sassiquilia, Formicola e Pontelatrone, territori disposti a S, se fra Dragoni e Sasso non vi era interruzione. Era la casa dei Normanni de Balbano (nell’adattamento italiano), ed era venuta di Normandia, anche se non colla prima ondata alla metà del secolo XI, ed il primo personaggio storico di essa attestatosi nel Reame, era stato Filippo di Balbano, conte di Apice nel 1183, sotto Guglielmo I il Buono. Dalla moglie Liutpranda ebbe due figli, Ruggero che conservò l’ormai cognome “di Balbano”, e Diopoldo che diventò signore di Dragoni e ne assunse il nome. Lo scudo aveva una particolarità araldica: era fasciato di otto fasce di oro e di nero (invece delle solite sei).

È inutile riportare quanto di questa nobile Casa trattano Della Marra nei Discorsi sulle famiglie estinte, forestiere, ecc. più diffusamente di tutti, E. Ricca in La nobiltà delle Due Sicile,Ammirato in Delle famiglie nobili napolitane, e De Lellis, Zazzera, e altri. Per chiarire la posizione di Diopoldo (secondo) in famiglia, espongo solo l’albero genealogico, e mi limito a vedere in Goffredo di Dragoni l’esponente più illustre della Casa: Senatore di Roma nel 1283, quale Vicario di Carlo I.

Col mutamento della dinastia, un ramo dei Dragoni aveva seguito Casa sveva, e perciò, dopo la catastrofe, era rimasto distrutto. L’altro ramo che faceva capo proprio a Diopoldo, aveva aderito a Casa Angiò, e ne aveva ricevuto onori e incarichi.

 

Diopoldo[2], che nel documento riportato dona un feudo a Guglielmo di Morrone, è dunque il nipote, figlio di Tommaso. Coll’atto trascritto nel documento in esame, egli concede a Guglielmo e a Odolina sua moglie il feudo di Colono, detto anche Coluni, nei boschi in alto presso Maiorano, e presso un misterioso castello “delle fémine”. In aggiunta al feudo estendentesi nella parte bassa, presso il fiume Volturno. L’atto è stipulato nel castello di Dragoni, presente il giudice locale, il notaro e vari testimoni. È tutta roba già posseduta da Rogero di Tozzolino padre di Odolina, che l’aveva ricevuta dal vecchio Diopoldo, personaggio tanto importante sotto Federico II.

Il documento interessa anche per la topografia. Le piene del Volturno hanno deviato spesso il corso del fiume, ed ora una delle terra della signoria dragonese si trovava spostata in territorio di Alife, fra Volturno e Torano vecchio. Le altre due stanno presso l’abitato, una in località “in plagio Dragonis”, che oggi è appunto il “Chiaio”.

La pergamena non è ben conservata. Ha quasi tutto il lato sinistro roso, e vari punti sono sbiaditi. È al numero 363 del vecchio catalogo.

Ecco il testo:

 

In nomine domini nostri Jesu Christi, anno Incarnationis eiusdem Millesimo ducentesimo sexagesimo septimo, Regnante autem feliciter domino nostro Carolo dei gratia gloriosissimo Rege hierusalem Sicilie ducatus Apulie Principatus Capue Anchaye (?) Principe Andegavie / Provincie forcalquerij et tornodonij Illustrissimo Comite Regnorum vero eius hierusalem anno secundo, mense Decembris decime Inditionis, Nos Goffridus de dragono baronie dragonis et castri sancti Angeli de rupecanina dominus, Actendentes plurima grata servicia que tu fideliter Guilelmus filius domini Antonii de Murrono nobis actenus contulisti et conferre poteris in futurum et pie co / ...od presentialiter recepimus et habuimus a te numinato Guillelmo uncias auri decem iuste ponderatas ad generale pondus Regni, Ideo sicut nob... atum et cognitum est bona nostra boluntate coram / ... mundo castri nostri dragonis judice. Riccardo publico eiusdem castri nostri notario presentibus ibi domino Jacobo de Raimo, domino nicolao de domino Guillelmo, domino Rogerio de Insula, pelagio abbate, Rogerio et / ...cheo de pontelatrone biris licteratis et illicteratis testibus ad hoc specialiter bocatis et rogatis. Insubscripta et observata racione concedimus confirmamus damus et tradimus nomine dotis tibi qui supra / ...cho proprietati odoline uxoris tue fehudum quod dicitur del colono cum bassallis redditibus, omnibus montibus Ravis et omnibus aliis juribus et pertinenciis suis in inaumentum (?) predicti feudi terras / ...as personas designatas, que quidem feudum et terras in auumentum dicti feudi olim tenuit et possedit Rogerius domini Toczolini pater dicte odoline usque ad mortem suam exceptione / ... diopuldi de dragono qui tunc tenebat et possidebat dictam baroniam dragonis et post mortem eiusdem Rogerii usque ad hoc tempora tenuit et possedit ex predicta causa predicta / ... et heres dicti Rogerii; terre vero predicte sunt in territorio castri dragonis infrascriptis locis, bidelicet prima petia terre est in loco ubi dicitur Tauranus vetus que distracta / ... tempore per fluminis impetus; a latere dragonis in territorio Alifie cuius finis talis sunt a parte Orientis est finis dictus Turanus et flumen bulturni a parte / ... finis terra judicis Gismundi quam tenet ab ecclesiam sancti Salvatoris monialum ... a parte occidentis est finis alveus eiusdem fluminis qui coniungitur cum predicto / ...io a parte semptentrionis est finis idem Turanus decurrens in flumen bulturni. Alia vero petia terre est posita in plagio dragonis ubi dicitur olive, non multum longe ag ecclesia / ...is de plagio et est coniuncta cum terra ipsius Sancti Johannis et cum bia publica, et terrra oliveti Bartholomei filii Johannis domini Bartholomei. Alia pectia terre similiter est prope ecclesiam Sancti Johannis cum di / ...is in eodem existentibus a duobus partibus est finis terra oliveti judicis Gismundi et alb alio latere est finis terra cum olivis quas nomine tenuit dominus Johannes de ynsula; una cum omnibus / terris pascuis bassallis redditibus omnibus Ravis et aliis juribus ...tinenciis suis cum biis a et anditis suis ibidem intrandi et exeundi cum omnibus aliis perti / nenciis dicti feudi et dictarum terrarum tibi qui supra Guillelmo nomine dotis, propter dicte Odoline uxoris tue, concedimus, consignamus damus et tradimus possidendum ac semper habendum / unde nec nobis nec ipsis heredibus nec cuicumque alteri ad habendum ixinde alquid reservandum propter quod inferius declaratur ea racione ut amodo et sempre tu qui supra Guillelmus / et predicta uxor tua ipsique heredes firmiter habeatis e possideatis integram eamdem nostram concessionem confirmationem atque traditionem ad servicium medii feudi bidelicet ... / us Roncini (?) et medii ad expensas nostras et ad restitucionem equorum pecudum consuetudinem aliorum mediorum feudorum baronie nostre dragonis, insuper si dicta odolina ... / contingerit ex utroque filiis vel filiabus non superstitibus, ... parte predictum Guillelmum vobis vel heredibus successoribus uncias auri decem teneamus nos nostrosque heredes tibi et heredi ... / eumdem feudum et terras et inaumentum ipsi concedere et consignare et presente instrumento in eiusdem racionibus ignovare. Et obligamus nos nostrosque heredes tibi qui supra Guilelmo ... / heredibus integram supradictam nostram confirmacionem donacionem atque tradicionem vobis defendere et antestare, semper ab omnibus hominibus omnibusque partibus. Si autem illud defendere / ...uerimus aut non potuerimus vel si hoc componere seu promovere quesierimus vel si de predictis nobiscum per nos vel personam suppositam tacti fuerimus aut si hanc cartam / ... continet in qua vis parte reputare temptaverimus, si premortua dicta odolina predictum feudum et terras inaumentum tibi Guillelmo tuisque heredibus conce / ... confirmare reputaverimus ut dictum est quinquaginta uncias auri pena nos nostrosque heredes tibi tuisque heredibus componere et dare obligamus et hanc cartam de quibus com / ... et firmam tibi tuisque heredibus nichilominus maneat semper. Et de hiis omnibus complendis guadiam tibi exinde dedimus possessiones nosmetipsos fideiussores / ... posuimus quod obligamus nos nostrosque heredes tibi tuisque heredibus perinde ad pignorandum res nostras nostrorumque heredum licitas et illicitas propter arma et destenum nostrum / ... futuris temporis memoriam nobis predicti comitis et odolin uxoris tue et ipsorumque heredum cautelam factum est exinde presens publicum instrumentum per manus notarii supradicti scriptum atque / ... predicti judicis et prescriptorum testium subscriptionibus roboratum. Quod scripsi ego Riccardus publicus baronie dragonis notarius eo quod rogatus interfui et meo sigillo signavi, quod autem / ...scia linea ubi ... castri sancti An. Abrasum et emendatum, et per me predictum notarium abrasum et emendatum est. Actum castro dragonis.

 

EGO ...S. E. IUDEX

 

+ Signum crucis propter manus domini JACOBI DE RAYMO.

+ Signum crucis propter manus domini NICOLAI de domino GUILLELMO.

+ Signum crucis propter manus domini ROGERII DE YNSULA.

+ Pelagius digno testatur talia signo.

+ Signum crucis propter manus MATHEI DE PONTELATRONE.

 

(Regesto di epoca posteriore, assai sbiadito) ... cuiusdam feudi quod dicitur de colono / dati in ... cuidam GUILIERMO domini ANTONII / de murrono a gofrido (?) sancti angeli de raviscanina / ...

 



[1] Il nome, plurale in dialetto, “li trauni”, che sta a indicare i draghi, i serpenti, va probabilmente collegato con fatti che hanno determinato sul posto il culto a S. Giorgio, nome del principale abitato. Ma non si potrebbe in tutto escludere la derivazione da dragon nome normanno, una persona cui sarebbe appartenuto il castello, castrum Dragonis.

[2] Diopoldo è detto pure Diobuldo, Teopoldo e Teobaldo.